شاید تا کنون در مورد تشخیص‌های افتراقی چیزی شنیده باشید یا مایل باشید بدانید مهم‌ترین آزمایش‌هایی که در یک آزمایشگاه پاتولوژی انجام می‌شوند، کدام آزمایش‌ها هستند؟ برای پاسخ‌های کوتاه به این سؤالات با ما همراه باشید.
یکی از مهم‌ترین راهکارها در دنیای علوم پزشکی مدرن، تشخیص افتراقی بیماری‌هاست. در این روش، پزشکان متخصص برای تشخیص دقیق بیماری‌های مختلف، هر روز به دست آوردهای تکنولوژیک مدرن، مثل آزمایش‌های پاتولوژیک مجهز می‌شوند. این دست آوردهای علمی محصول تلاش دانشمندان علوم مختلف است. اگر چه در کتب طبی قدیم می‌توان گام‌های اولیه این روند را در کتاب قانون ابن‌سینا و دیگر دانشمندان مسلمان و مسیحی یافت؛ ولی به هیچ رو با دست آوردهای دوران مدرن قابل‌مقایسه نیست. امروزه هر کدام از این روش‌ها خود به سطوح مختلف آموزش‌های حرفه‌ای آکادمیک تبدیل شده‌اند.
یک آنالایزر خودکار شیمی خون (شیمی بالینی)
یکی از این حوزه‌های پاراکلینیک، آزمایش‌های تشخیص طبی است که آزمایش‌های پاتولوژی از زیرشاخه‌های آن محسوب می‌شوند. با ما همراه شوید تا برخی از وجوه این آزمایش‌ها را بررسی کنیم.
پاتولوژی
واژه پاتولوژی که در فارسی به آسیب‌شناسی ترجمه شده است، از شاخه‌های علوم پزشکی محسوب می‌شود که در پزشکی مدرن به یک دپارتمان مجزا در دانشگاه‌های علوم پزشکی تبدیل شده است.
ریشه اصطلاح پاتولوژی از ریشه یونانی باستان پاتوس (πάθος) به معنای “تجربه” یا “رنج” و -logia (-λογία)، “مطالعه” گرفته شده است. اصطلاح لاتین منشأ اوایل قرن شانزدهم است و پس از دهه 1530 به طور فزاینده‌ای رایج شد.
تجربه پاتولوژی مدرن به تعدادی زیررشته متمایز در اهداف اما کاملاً مرتبط در تحقیقات بیولوژیکی و فعالیت پزشکی تقسیم می‌شود. تحقیقات زیست‌پزشکی در مورد بیماری، کار طیف گسترده‌ای از متخصصان علوم زیستی را در بر می‌گیرد، درحالی‌که، در بیشتر نقاط جهان، برای داشتن مجوز برای انجام پاتولوژی به‌عنوان یک تخصص پزشکی، باید دانشکده پزشکی را تکمیل کرد و مجوزی برای طبابت دریافت کرد.
از نظر ساختاری، مطالعات پاتولوژیک به حوزه‌های مختلفی تقسیم می‌شود که در آنها با استفاده از روش‌ها و فناوری‌های بهینه شده، در هر کدام از ارگان‌ها، اندام‌ها و انواع بافت‌های خاص، نشانگرها((diagnose markers ی تشخیص بیماری را مطالعه یا تشخیص می‌دهند.
پاتولوژی علم شناخت عملکردهای ناقص، بد و یا عدم عملکرد روندهای فیزیولوژیک و تغییرات در ساختار و فرم سلول‌های بدن انسان است و به همین دلیل پس از علوم پایه دانشجویان پزشکی در یک بازه زمانی مشغول مطالعات فیزیوپاتولوژیک به‌منظور آماده‌سازی مشارکت در کارورزی عملی می‌شوند.
سطوح تغییرات پاتولوژیک
در واقع وقتی یک سیستم یا ارگان کفایت عملکرد فیزیولوژیک خود را از دست می‌دهد نوعی آسیب رخ می‌دهد که منجر به تعریف بیماری خاصی می‌شود. آزمایش‌های پاتولوژی شامل مطالعات عملی طراحی شده برای بررسی این تغییرات در سطوح مختلف بافتی، هورمونی، مولکولی و سلولی در محیط کنترل شده آزمایشگاهی است. پاتولوژی به دودسته پاتولوژی بالینی و پاتولوژی تشریحی تقسیم می‌شود. با ما همراه باشید تا با این دو گروه از آزمایش‌ها آشنا شویم.
پاتولوژی بالینی
پاتولوژی بالینی انسانی معمولاً روند بررسی نمونه‌های مختلف زیستی مثل خون، ادرار، مدفوع و دیگر نمونه‌های تهیه شده از بدن انسان می‌پردازد. این تخصص پزشکی، به زیر مجموعه بزرگی از آزمایش‌های تخصصی مثل بیوشیمی، بیوشیمی بالینی، میکروب‌شناسی بالینی، میکروبیولوژی پزشکی، پاتولوژی دامپزشکی، خون‌شناسی بالینی، پاتولوژی مولکولی و ایمنی‌شناسی بالینی تقسیم می‌شود.
متخصص پاتولوژی در پاتولوژی بالینی، نتایج آزمایش‌های خون و پاتولوژی را تفسیر می‌کند و به دنبال ناهنجاری‌هایی می‌گردد که ممکن است نشانه‌ای از بیماری باشد، مانند سرطان و سایر بیماری‌های مزمن، یا خطرات سلامتی، مانند وضعیت‌های شروع دیابت.
پاتولوژی تشریحی
اسمیر مغز استخوان از یک مورد سرطان خون گلبول های قرمز (اریترو لوکمیا). سلول بزرگ در مرکز بالا یک اریتروبلاست غیر طبیعی است: چند هسته ای، با کروماتین هسته ای مگالوبلاستوئید. این یک تشخیص اریترولوکمی است.
پاتولوژی تشریحی بخشی از فرایند تشخیصی است که در آن متخصصان پاتولوژی نمونه‌های برداشته شده از بدن را تحت فرایندهای میکروسکوپی و بررسی ظاهری نمونه‌ها موردمطالعه قرار می‌دهند. پاتولوژی تشریحی مربوط به مطالعه و تشخیص بیماری‌ها از طریق تحلیل میکروسکوپی نمونه‌هایی از مایعات بدن، بافت‌ها و گاهی اوقات کل بدن یا اتوپسی است. در پاتولوژی تشریحی بررسی فاکتورهای زیر اهمیت دارد:
-
وضعیت ظاهر سلول (مورفولوژی)
-
وضعیت تشریحی (آناتومیک)
-
وضعیت شیمیایی (فیزیولوژیک)
بررسی هم‌زمان نمونه بافتی توسط دو متخصص تحت یک میکروسکوپ دارای دو عدسی چشمی برای تشخیص سرطان
آزمایشگاه‌های پاتولوژی
در بسیاری از کشورها آزمایشگاه‌های پزشکی به سه بخش عمده تقسیم‌بندی شده‌اند:
- پاتولوژی بالینی که شامل پاتولوژی روتین، پاتولوژی سلول‌های خونی، پاتولوژی بافتی، پاتولوژی سلولی است.
- میکروب‌شناسی بالینی که شامل مایکوباکتریولوژی، ویروس‌شناسی، باکتری‌شناسی، انگل‌شناسی، قارچ‌شناسی، سرولوژی و ایمونولوژی است.
- بیوشیمی بالینی که شامل تجزیه‌وتحلیل بیوشیمیایی، سنجش هورمونی خون و بدن به طور مجزا است.
یکی از مراکز تقسیم‌بندی که سازمان بهداشت جهانی معرفی کرده است، شورای ملی مشاوره اعتبار شناسی آسیب‌شناسی (NPAAC) است که در سال 1979 تأسیس شد تا در مورد مسائل مربوط به اعتبار سنجی آزمایشگاه‌های آسیب شناسی و معرفی و حفظ استانداردهای یکنواخت در آزمایشگاه‌های پاتولوژی ارائه کند.
آزمایشگاه‌های در اختیار جامعه و پزشکان عمومی و مراکز تحقیقاتی تخصصی در دو بخش مجزا دسته‌بندی می‌شوند.
آزمایش‌های تشخیص طبی
در اکثر بیمارستان‌های عمومی و مراکز درمانی تخصصی و خصوصی، بخشی تحت عنوان آزمایشگاه تشخیص طبی وجود دارد. در این آزمایشگاه‌ها، باتوجه به سطح تجهیزات پاتولوژی و نیز تأمین نیازهای تشخیصی اولیه، گروهی از آزمایش‌های پاتولوژی که از تکنیک‌های ساده‌تر و البته سریع‌تری هم برخوردار هستند و در روند تشخیص افتراقی اولیه توسط پزشکان عمومی و برخی از متخصصان در حوزه‌های تخصصی مختلف درخواست می‌شوند، انجام می‌گیرد.
تحویل یک نمونه به آزمایشگاه پاتولوژی شروع‌کننده یک سری رویدادهای پیچیده است که منجر به تشخیص/تفسیر پاتولوژیک می‌شود. به‌عنوان نمونه یک آزمایشگاه تشخیص طبی به آزمایش‌های گروه خون‌شناسی (سرولوژی)، میکروب‌شناسی، هورمون شناسی، بیوشیمی و الایزا می‌پردازد. مهم‌ترین آزمایش‌های پاتولوژی در چک اپ‌های سالیانه، مسائل مربوط به بیمه سلامت و همچنین غربالگری بیماری‌ها برای اهداف بهداشتی و پیشگیرانه، معمولاً در آزمایشگاه‌های تشخیص طبی انجام می‌شود.
آزمایشگاه‌های تخصصی پاتولوژی
این آزمایشگاه‌ها، بر مبنای اهداف تأسیس، نوع تجهیزات و روند تجهیز، کارشناسان و متخصصان شاغل در آنها ممکن است به گروه‌های مختلف تقسیم شوند. در یک دسته‌بندی پیشنهادی توسط National Pathology Accreditation Advisory Council (NPAAC) که در سطور بالاتر معرفی شد 5 دسته بندی برای آزمایشگاه پاتولوژی ذکر شده است که در آنها آزمایش پاتولوژی مرتبط با نیازهای تخصصی انجام می‌شود. البته انواع دیگری از دسته‌بندی نیز در سایت‌های مختلف معرفی شده‌اند که شما خواننده محترم می‌توانید به آن مراجعه فرمایید.
انواع آزمایش پاتولوژی
در گروه آزمایش‌های پاتولوژی 8 روش مختلف آزمایش وجود دارد که عبارتند از:
پاتولوژی بالینی: این آزمایش‌ها به‌منظور تشخیص بیماری با به‌کارگیری نتایج آزمایش‌ها انجام می‌شود که عمومی‌ترین نوع پاتولوژی محسوب می‌شود.
پاتولوژی عمومی: که همه جنبه‌های تحقیقات آزمایشگاهی را در زمینه شناخت و روش‌های تشخیص بیماری‌ها پوشش می‌دهد.
پاتولوژی شیمیایی: آزمایش‌هایی که به بررسی عناصر شیمایی در مایعات خروجی از بدن می‌پردازد.
خون‌شناسی (سرولوژی): مطالعه آزمایشگاهی اختلالات حادث شده در محتویات خون است.
لوله های آزمایش مخصوص حاوی نمونه خون
پاتولوژی آناتومیک: آزمایش‌های مرتبط با مطالعه اختلالات و مشکلات بافت‌های بدن انسان (معمولاً بافت‌های برداشته شده حین جراحی) را تشکیل می‌دهد. سیتوپاتولوژی، مطالعه بیماری در سطح سلولی است.
ایمونوپاتولوژی: آزمایش‌هایی را شامل می‌شود که مربوط به مطالعه اختلالات در ساختار ایمنی بدن است.
پاتولوژی ژنتیکی: گروه آزمایش پاتولوژی مرتبط با مشکلات ژنتیکی را شامل می‌شود.
میکروبیولوژی پزشکی: شامل بررسی عفونت‌های باکتریایی، ویرال، قارچ و انگلی است.
آزمایشگاه پاتولوژی پزشکی قانونی: اکثر متخصصان آزمایشگاه های پزشکی از نحوه تهیه و آماده سازی نمونه های حیاتی آگاه هستند، اما اغلب آنها نمی دانند که چگونه نمونه های غیرحیاتی مانند الکل – مواد مخدر – مواد ناشناس را استخراج کنند. اصول محرمانگی در آزمایشگاه های پزشکی قانونی وزارت کشور باید رعایت شود
در پزشکی قانونی تکنیک‌های دستگاه‌ها کاملاً به نوع و نحوه استخراج ماده مؤثر موردنظر بستگی دارد. بزرگ‌ترین مشکل در توکسیکولوژی رخ می‌دهد. توسعه سالانه انواع سموم، نتایج متابولیکی مصرف مواد، ماهیت متفاوت نمونه‌های استخراج شده و تجزیه‌وتحلیل شیمیایی پیچیده، تفسیر نتایج بر اساس معاینه متخصص را بسیار اختصاصی می‌کند؛ لذا زمینه‌ای متفاوت در آزمایش‌های پاتولوژی ایجاد می‌کند که نیازمند توسعه روندی تخصصی است.
معمولاً در تمامی کشورها برای تحقیقات جنائی و کشف دلایل مرگ‌های ناگهانی و با علت‌های مبهم، در حوزه پزشکی قانونی برخی آزمایش‌های تخصصی پاتولوژی انجام می‌شود. این آزمایش‌ها ممکن است تمامی دامنه 8 گروه آزمایش‌های بالا، مثلاً بررسی بافت ریه در سطح سلولی (آناتومیک)، سم شناسی (پاتولوژی شیمیایی) و غیره …. را درگیر کند.
اولین آزمایشگاه پزشکی قانونی آنتیگوا
حرف آخر
همه ما وقتی برای چک آپ به پزشک عمومی مراجعه می‌کنیم یا برای تشخیص یک بیماری یا ناخوشی به یک پزشک متخصص در یک درمانگاه تخصصی مراجعه می‌کنیم، در گام اول پزشک برای ما برگه‌ای شامل آزمایش‌های پاتولوژی می‌نویسد که بتواند بر اساس نتایج حاصله در مورد سلامتی یا احتمالاً تشخیص وجود یک مشکل تصمیم بگیرد؛ بنابراین ما در این روند درگیر مجموعه‌ای از آزمایش‌های پاتولوژی عمومی و تخصصی می‌شویم که خودمان شناخت کامل و جامعی از آنها نداریم. توصیه ما این است «خودتان هیچ‌وقت نتایج گزارش شده را تفسیر نکنید، نه با کمک دوستان و نه با کمک وب‌سایت‌ها.
منابع: