آماده‌سازی نمونه در پاتولوژی یک روند است. در این روند بافت تحت مطالعه در پروسه آماده‌سازی نمونه تبدیل به اسلاید برای مطالعه زیر میکروسکوپ می‌شود. این نمونه توسط پزشک متخصص در اتاق عمل یا هر نوع دیگری از نمونه‌گیری تهیه شده است؛ لذا مراحل آماده‌سازی نمونه در پاتولوژی، پس از تحویل بافت به آزمایشگاه شروع می‌شود.
اگرچه این روند یک روند پیچیده و شامل پروتکل‌های متعدد است و در این مقاله نمی‌توان به همه آنها پرداخت، سعی شده است سرفصل‌های یک پروتکل تیپیک مورد بررسی قرار گیرد.
تحویل‌گرفتن نمونه
انجام آزمایش‌های پاتولوژیک، اطلاعاتی را در مورد بیمار در اختیار پزشکان قرار می‌دهد تا به روند اتخاذ تصمیم‌های درمانی کمک کند؛ لذا آماده‌سازی بیمار، چگونگی تهیه نمونه‌ها، نحوه جابه‌جایی و فرایندهای ارسال به آزمایشگاه باید به‌دقت رعایت شوند. بدیهی است که روند نامناسب تهیه و انتقال نمونه‌ها و دست‌کاری‌های نابجا احتمال به‌دست‌آمدن نتایج اشتباه را افزایش داده و می‌تواند منجر به طراحی درمان نامناسب گردد. این وظیفه آزمایشگاه است که مطمئن شود فعالیت‌های قبل از تحویل نمونه‌ها به‌درستی و طبق پروتکل مناسب انجام شده است.
تجهیزات مورد نیاز برای نمونه برداری از بافت
برخی از این مراقبت‌ها به طور خلاصه به‌قرار زیر است.
- باید اطمینان حاصل گردد که نمونه به‌صورت مناسب تهیه شده و در محیط مناسب برای آن نمونه قرار گفته باشد.
- کنترل اینکه ظرف نمونه، حاوی برچسبی واضح از حداقل دو شناسه منحصربه‌فرد از بیمار باشد، بسیار ضروری است. حفظ و استفاده از کد اختصاص‌یافته به بیمار (دهنده نمونه) در تمامی مراحل کار نقشی حیاتی دارد.
- هنگام تحویل‌گرفتن نمونه، باید کنترل شود که نمونه نشتی نداشته است. معمولاً از ظرف دولایه برای انتقال در مسافت‌های طولانی استفاده می‌شود. لایه دوم یک کیسه کنترل خطرات زیستی است.
نگهداری مقدماتی نمونه در آزمایشگاه
- بر اساس نوع نمونه ارسالی به آزمایشگاه باید دقت شود که اتاق نگهداری بر اساس پروتکل مربوط به هر نمونه انطباق دمایی داشته باشد.
- اگر طبق پروتکل، نمونه تهیه شده باید در حالت تبرید انتقال یابد، ضمن کنترل اینکه نمونه هنگام تحویل در باکس مناسب قرار داشته است، پس از تحویل‌گرفتن نمونه باید همان شرایط تبرید در آزمایشگاه اعمال گردد.
- اگر لازم است نمونه طبق پروتکل انجماد آماده‌سازی و برش داده شود، باید دقت شود که نمونه مکرراً منجمد و یخ‌زدایی نشود.
آماده‌سازی نمونه برای تهیه اسلاید
روند تهیه اسلاید از یک نمونه در آزمایشگاه پاتولوژی به‌صورت تیپیک شامل 5 مرحله است:
نمایی از مراحل آماده سازی نمونه در پاتولوژی
مرحله 1: تثبیت بافت
تثبیت بافت مرحله‌ای است که با هدف جلوگیری از لیز شدن، اضمحلال بافت و حفظ ساختارهای سلولی نمونه باید انجام شود. برای این کار اغلب از مواد ثابت‌کننده مانند فرمالین استفاده می‌شود. نمونه در یک محلول فرمالین بافر 10 درصد به‌عنوان مایع تثبیت‌کننده غوطه‌ور می‌شود.
برای اینکه مایع تثبیت‌کننده به‌تمامی قسمت‌های بافت نمونه نفوذ کند معمولاً باید نمونه به مدت 24 ساعت در فیکساتور غوطه ور باقی بماند. در برخی موارد یم دوره 6 ساعته هم به بافت زمان داده می‌شود تا واکنش‌های شیمیایی روند تثبیت به تعادل برسند.
تثبیت نمونه
مرحله 2: آبگیری از بافت
پس از آنکه بافت به‌اندازه کافی تثبیت شد، لازم است که آب موجود در بافت از آن خارج شده و با یک حلال مناسب جایگزین شود. مایعی که برای عملیات آبگیری مناسب است، الکل با درصدهای متفاوت است. روند را معمولاً از غلظت‌های کمتر مثل 70 درصد شروع می‌کنند تا در نهایت به 95 درصد و سپس غلظت مطلق (100 درصد اسمی) برسند. این روند به بافت کمک می‌کند تا بتدریج تمامی آب خود را از دست بدهد. زمان غوطه وری بافت در الکل نیز معمولاً از 15 دقیقه شروع شده و مراحل نهایی با 30 و 45 دقیقه افزایش می‌یابد. البته همیشه مقدار جزئی آب در بافت نمونه باقی می‌ماند که قابل چشم پوشی است.
مرحله 3: پاک‌سازی بافت
در مرحله پاک‌سازی بافت، پس از آنکه بافت کاملاً آبگیری شد، باید اقدام به خارج‌کردن الکل از بافت نمود. این عمل به‌صورت تیپیک با استفاده از زایلن انجام می‌شود. برای این کار نمونه را در محیط حاوی زایلن غوطه‌ور می‌سازند. با این ترتیب پس از طی‌شدن زمان کافی، الکل از بافت خارج می‌شود. زایلن جایگزین شده علاوه بر ایجاد شفافیت، نفوذ ماده درجانشانی را نیز تسهیل می‌کند.
گام‌های آبگیری تا نفوذ در بافت
مرحله 4: نفوذ در بافت
مشروط به اینکه فعالیت‌ها به‌درستی و طبق پروتکل انجام شده باشد، در پایان سه مرحله اول بافتی که در اختیار تکنسین قرار دارد، بافتی است که آب آن جدا شده و الکل جایگزین آب بافت نیز با زایلن جایگزین شده است. در مرحله چهارم، بافت در محیطی حاوی پارافین مذاب قرار می‌گیرد. در یک روند تدریجی، پارافین مایع در بافت نفوذ می‌کند و جایگزین زایلن پاک‌کننده می‌شود. معمولاً این فرایند را فرایند اشباع می‌نامند. باید دقت شود که فرایند اشباع به‌صورت یکنواخت انجام گیرد.
مرحله 5: درجانشانی بافت و تهیه بلوک
در این مرحله بافتی که پارافین مذاب به‌صورت یکنواخت در آن نفوذ داده شده، باید به یک “بلوک” تبدیل شود. به این منظور نمونه بافت را یک در قالب بافتی حاوی موم پارافین مذاب تازه قرار می‌دهند. باید دقت شود که بافت متناسب با فرایند برش در میکروتم جهت داده شده و برای نوع میکروتم مورداستفاده و متد برش، ایدئال است. پس از اطمینان از ایجاد شرایط مناسب، باید به‌آرامی پارافین جامد شود و “بلوک” حاوی بافت را شکل دهد. قالب باید متناسب با اندازه نمونه‌ای است که باید تحت مطالعه قرار گیرد، انتخاب شود. پس از طی این پنج مرحله، بلوک بافت آماده است تا تحت برش قرار گرفته و اسلایس‌های قابل‌مطالعه میکروسکوپی از آن تهیه شود.
تهیه بلوک نمونه آماده میکروتومی
تهیه بلوک نمونه آماده میکروتومی
سخن پایانی
تجزیه و تحلیل میکروسکوپی سلول‌ها و بافت‌ها مستلزم تهیه مقاطع (برش‌های) بسیار نازک و با کیفیت بالا است که بر روی لام‌های شیشه ای نصب شده و به‌طور مناسب رنگ‌آمیزی شده اند تا ساختارهای طبیعی و غیرطبیعی بافت مورد مطالعه را نشان دهند.
دقت در روند انجام مراحل آماده‌سازی نمونه در پاتولوژی، منجر به دستیابی به نتایج صحیح و دقیق و نهایتاً افزایش دقت در گزارش‌های آزمایشگاهی لازم برای تشخیص پزشکی و متعاقباً طراحی مراحل درمان می‌شود.
لازم است به یاد داشته باشیم که انجام گام‌به‌گام فرایند طبق پروتکل‌های استاندارد از وظایف اصلی و مهم تکنسین آزمایشگاه پاتولوژی و یک تعهد حرفه‌ای و اخلاقی است.
منابع
https://pathlabs.ufl.edu/client-services/specimen-shipping
https://www.testmenu.com/lexington/TestDirectory
https://www.solmedialtd.com/a-step-by-step-guide-to-sample-preparation