لام و لامل از ابزارهای اساسی در آزمایشگاه‌های پزشکی و تحقیقاتی هستند که نقش مهمی در تهیه اسلایدهای تشخیصی ایفا می‌کنند. این دو وسیله علی‌رغم شباهت‌های ظاهری، از نظر جنس، نحوه تولید، کاربرد، کارایی و ماندگاری تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در این مقاله سایت BIO-OPTICA، به منظور درک بهتر نقش هر یک در فرآیندهای آزمایشگاهی به بررسی این شباهت‌ها و تفاوت‌ها می‌پردازیم.
لام
لام‌های میکروسکوپی برای آماده سازی نمونه‌ها جهت مشاهده تحت میکروسکوپ‌های نوری مرکب به کار گرفته می‌شوند. لام میکروسکوپی یک تکه نازک شیشه‌ای تخت است که معمولاً دارای ابعاد 75 در 26 میلی متر (3 در 1 اینچ) و ضخامت حدود 1 میلی متر است. معمولاً نمونه مورد مطالعه روی لام درجانشانی میشود) و سپس هر دو با هم روی استیج میکروسکوپ برای مشاهده قرار می‌گیرند. برای درجانشانی نمونه روی لام از اصطلاح مانت mountاستفاده میشود. انواع مختلفی از لام‌ها بسته به نوع نمونه مورد مشاهده استفاده میشود. مثل لام های مناسب برای جانشانی خشک نمونه، جانشانی مرطوب نمونه، اسلایدهای آماده و لام های اسمیر.
مانت خشک
یک نمونه روی یک لام با یا بدون پوشش روی آن قرار می‌گیرد.
مانت مرطوب
یک نمونه روی یک قطره آب روی اسلاید قرار می‌گیرد و یک ورقه پوششی روی آن قرار می‌گیرد.
اسلایدهای آماده
این نوع اسلاید قبلاً به صورت حرفه‌ای تهیه شده است و میتواند برای مدت طولانی دوام بیاورد.
اسمیر
اسمیر نمونه‌ای است که روی یک لام پخش میشود و اجازه می‌یابد تا خشک شود. در این نوع آماده سازی می توان از یک روکش استفاده کرد.
لامل یا coverslip
لامل یا روکش یک قطعه شیشه‌ای بسیار نازک و شفاف با ضخامت کمتر از یک میلی‌متر و ابعاد معمولاً حدود ۲۰ در 20 میلی‌متر است که هنگام تهیه اسلاید جهت مطالعه میکروسکوپی روی نمونه مانت شده روی لام را می‌پوشاند. هدف اصلی بکارگیری لامل این است که نمونه جامد یا مایع را صاف و یکنواخت نگه دارد تا به میکروسکوپ‌های با وضوح بالا اجازه دهد در ناحیه محدود و مناسب تمرکز کنند. علاوه بر این، استفاده از لامل، کیفیت تصویر نمونه را در زیر میکروسکوپ ارتقا می‌دهد و از آلودگی محیطی محافظت می‌کند.
تفاوت‌های لام و لامل
لام ولامل دو وسیله کاربردی آزمایشگاهی هستند که معمولاً با هم برای تهیه اسلایدهای میکروسکوپی بکار گرفته می‌شوند. در ادامه به برخی خصوصیات آن‌هاخواهیم پرداخت
جنس و نحوه تولید
- لام: معمولاً از شیشه‌های ضخیم‌تر و مستطیلی با لبه‌های صاف ساخته میشود. تولید آن شامل برش دقیق شیشه و پرداخت لبه‌ها برای جلوگیری از آسیب‌های فیزیکی است.
- لامل: نازک‌تر و شکننده‌تر از لام است و عمدتاً از شیشه‌های نازک با ضخامت حدود 0.13 تا 0.17 میلی‌متر ساخته میشود. فرآیند تولید لامل شامل برش شیشه به قطعات کوچک‌تر و کنترل ضخامت آن برای حفظ کیفیت تصویر در میکروسکوپ است.
تفاوت در کاربرد
- لام: به عنوان پایه‌ای برای قرارگیری نمونه‌های بیولوژیکی استفاده میشود. در برخی موارد، ممکن است سطح آن برای چسبندگی بهتر نمونه‌ها، دارای پوشش‌های مخصوص باشد.
- لامل: وظیفه اصلی آن پوشاندن نمونه‌ها برای جلوگیری از خشک شدن، پراکندگی و افزایش وضوح تصویری در میکروسکوپ است.
کارایی
- لام: به دلیل استحکام بیشتر، قابلیت استفاده مجدد پس از شستشو و استریل‌سازی دارد. علاوه بر این، در برخی روش‌های تخصصی مانند تهیه اسمیر خون محیطی یا بررسی نمونه‌های بافتی، به‌طور مستقیم روی لام کار انجام میشود.
- لامل: به دلیل نازکی زیاد، معمولاً یک‌بار مصرف است و به راحتی میتواند بشکند. همچنین به‌کارگیری آن نیازمند دقت بیشتری است زیرا اگر به درستی روی نمونه قرار نگیرد، ممکن است حباب هوا در زیر آن ایجاد شود و مانع از مشاهده صحیح نمونه گردد.
ماندگاری
- لام: ماندگاری بالایی دارد و در صورت نگهداری مناسب، میتواند برای مدت طولانی بدون کاهش کیفیت استفاده شود.
- لامل: شکننده‌تر است و ممکن است به مرور زمان دچار آسیب شود. همچنین در صورت استفاده از چسب‌های مخصوص برای تثبیت نمونه، امکان تغییر رنگ یا کاهش شفافیت آن وجود دارد.
تفاوت‌های لام‌های بدون لامل و لام‌های دارای لامل
در جدول زیر برخی تفاوت‌های لام های بدون لامل و لام های دا ای لامل به صورت خلاصه مرتب شده‌اند. به این موارد توجه کنید:
| ویژگی | لام دارای لامل | لام بدون لامل |
|---|---|---|
| نوع استفاده | برای نمونه های نازک، سلولی یا کم حجم که نیاز به تثبیت دارند. | معمولا برای نمونه های ضخیم و یا مایعات حجیم که نیاز به پوشش ندارند. |
| وضوح تصویر در میکروسکوپ | وضوح بالاتر به دلیل یکنواختی سطح و کاهش شکست نور. | ممکن است تصویر به دلیل انعکاس نور و انکسار نامنظم کمی تار باشد. |
| تثبت نمونه | نمونه ثابت میشود و از تبخیر یا جابجایی جلوگیری میشود. | نمونه ممکن است حرکت کند یا تبخیر شود. |
| ایجاد حباب | در صورت عدم دقت نمونه میتواند بین لام و لامل ایجاد شود. | نگرانی در مورد حباب وجود ندارد. |
| نوع نمونه مناسب | نمونه های نازک مثل سلول های خونی، باکتری های و مقاطع نازک. | نمونه های ضخیم مانند بافت های بزرگ، قارچ و کریستال ها و مایغات غلیظ. |
| حفاظت از نمونه | نمونه در برابر آلودگی و خشک شدن محافظت میشود. | نمونه در معرض هوا و الودگی هست. |
مزایا و معایب نصب لامل بر روی لام آماده‌شده
مزایای نصب لامل
- افزایش وضوح تصویر: لامل باعث یکنواخت شدن سطح نمونه میشود و شکست نور را کاهش می‌دهد، در نتیجه وضوح تصویر در میکروسکوپ بهبود می‌یابد.
- ثبات و محافظت از نمونه: لامل از حرکت یا جابجایی نمونه جلوگیری می‌کند و مانع از تبخیر یا خشک شدن مایعات نمونه میشود.
کاهش آلودگی و آسیب‌دیدگی نمونه:
لامل از ورود گرد و غبار، میکروب‌ها و سایر آلودگی‌های محیطی به نمونه جلوگیری می‌کند.
ایده‌آل برای بزرگنمایی‌های بالا:
در بزرگنمایی‌های بالا (مثلاً با عدسی 100× و استفاده از روغن ایمرسیون)، لامل باعث کاهش اعوجاج و بهبود کیفیت تصویربرداری میشود.
ایجاد امکان رنگ‌آمیزی و بررسی طولانی‌مدت:
برخی نمونه‌ها به بررسی طولانی‌مدت یا رنگ‌آمیزی نیاز دارند که لامل میتواند در حفظ کیفیت آن‌ها نقش مهمی داشته باشد.
معایب نصب لامل
- احتمال ایجاد حباب‌های هوا: اگر لامل به‌درستی نصب نشود، ممکن است حباب‌های هوا زیر آن گیر بیفتند که باعث کاهش وضوح تصویر میشود.
- ایجاد فشار بر نمونه‌های حساس: در نمونه‌های زنده یا حساس (مانند باکتری‌های متحرک یا سلول‌های خونی)، فشار ناشی از لامل ممکن است ساختار آن‌ها را تغییر دهد یا آسیب برساند.
- نیاز به دقت در نصب و استفاده: اگر لامل به درستی قرار داده نشود، ممکن است باعث شکست نور نامناسب یا حرکت نامطلوب نمونه شود.
- محدودیت در برخی نمونه‌های حجیم یا ضخیم: برای نمونه‌های ضخیم‌تر (مانند بافت‌های سه‌بعدی یا کریستال‌ها)، لامل ممکن است نامناسب باشد یا باعث فشرده شدن نمونه شود.
- احتمال آلودگی عدسی در بزرگنمایی بالا: در صورت استفاده از روغن ایمرسیون اگر لامل به‌درستی قرار نگیرد، ممکن است روغن روی عدسی شیئی پخش شده و آن را آلوده کند.
شرکت ایتالیایی Bio-Optica Milano Spa در زمینه تولید تجهیزات و ملزومات آزمایشگاهی فعالیت دارد. شرکت Bio-Optica در تولید لام‌های میکروسکوپی فعال است. برخی از محصولات مرتبط دیگر Bio-Optica شامل چسب انتلان برای چسباندن لامل به لام، پارافین‌های آزمایشگاهی، روغن ایمرسیون و محلول‌های رنگ‌آمیزی است اما اطلاعاتی درباره تولید لامل توسط این شرکت در دسترس نیست. اطلاعات مربوط به تولیدات این شرکت در سایت pathologyshop.com نیز قابل مشاهده است.
سخن پایانی
لام و لامل هر دو ابزارهای ضروری در آزمایشگاه‌های تشخیصی و مکمل یکدیگر در فرآیند بررسی نمونه‌های میکروسکوپی هستند. لام به عنوان پایه‌ای محکم و مقاوم و لامل به عنوان پوششی نازک و حساس، هر دو نقش مهمی در بهبود دقت تشخیص و تسهیل فرآیندهای آزمایشگاهی ایفا می‌کنند. برای کسب اطلاع در مورد نحوه تهیه این ابزارها می‌توانید به سایت شرکت Bio-Optica Milano Spa و pathologyshop.com مراجعه نمائید.
منابع
https://study.com/learn/lesson/microscope-slide-definition-types-prepare.html
https://www.temu.com/ae/100-glass-microscope-cover-slides-18x18mm-high-clarity-non-fogging