لیتیوم کربنات نمک لیتیوم اسید کربنیک با فرمول CO₃ Li₂ است. این نمک سفید به‌طور گسترده‌ای در پردازش اکسیدهای فلزی استفاده می‌شود. در مطالعات پاتولوژیک از این محلول در فرآیندی موسوم به آبی‌سازی استفاده می‌‍‌‌شود. در ادامه این مقاله پاتولوژی شاپ به معرفی این عامل و فرایندهای اثربخشی آن و ملاحظات کاربرد محلول لیتیوم کربنات می‌پردازیم. برای آشنایی بیشتر با این محلول تا انتها با ما همراه باشید.

لیتیوم کربنات

کربنات لیتیوم، یک ماده جامد سفید است که در آب به‌راحتی حل می‌شود. خواص شیمیایی لیتیوم کربنات اجازه تفکیک آن در آب را برای تشکیل یون‌های لیتیوم و کربنات می‌دهد و تعامل یون‌های لیتیوم با سیستم‌های بیولوژیکی را تسهیل می‌کند. محلول آبی 0.05% لیتیوم کربنات یک قلیایی ضعیف با pH 10.60 است. این محلول می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای آب آمونیاک سمی به‌عنوان یک عامل آبی‌کننده استفاده شود.

مدل پرکننده فضا بخشی از ساختار کریستالی لیتیوم کربنات، Li2CO3 توسط کریستالوگرافی اشعه ایکس. رنگ یاسی نشان دهنده اتم لیتیوم، خاکستری اتم کربن، و قرمز اتم اکسیژن است.

عملکرد در غلظت‌های مختلف

یکی از موضوعات مهم در استفاه از محلول لیتیم کربنات، تغییر عملکرد آن در میزان غلظت در آب است. در ادامه غلظت‌های مختلف محلول لیتیوم کربنات را بررسی می‌کنیم.

محلول لیتیوم کربنات 1٪

محلول لیتیوم کربنات 1٪ به‌عنوان یک معرف آزمایشگاهی تخصصی در تحقیقات بیوشیمیایی و تشخیصی پزشکی عمل می‌کند. این محلول به‌ویژه برای مطالعات بررسی متابولیسم لیتیوم و تأثیر آن بر سیستم‌های بیولوژیکی مناسب است و کاربرد آن‌را در کنترل سطوح لیتیوم در بدن برجسته می‌کند.

محلول لیتیوم کربنات (0.05٪)

لیتیوم کربنات با غلظت (0.05٪) می‌تواند در بافت‌شناسی به‌عنوان یک محلول ایجاد کننده تمایز در روند رنگ‌آمیزی برش‌های بافت با هماتوکسیلین و ائوزین (H&E) استفاده شود. پس از رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین، بافت با محلول کربنات لیتیوم تیمار می‌شود تا هماتوکسیلین اضافی حذف شود و از طریق واکنش آبی‌سازی کنتراست شدیدتری بین هسته سلول و بافت اطراف ایجاد شود. این تمایز ایجاد شده با کربنات لیتیوم وضوح و کیفیت تصاویر میکروسکوپی را بهبود می‌بخشد و امکان تجزیه و تحلیل دقیق ساختار و مورفولوژی بافت را فراهم می‌کند.

محلول لیتیوم کربنات اشباع (حدود 1.3٪)

کربنات لیتیوم، اشباع (حدود 1.3٪) محلول آبی لیتیوم کربنات (Li2CO3) است. این محلول حاوی حداکثر مقدار لیتیوم کربنات محلول است که در دمای معین در آب محلول است. در بافت شناسی و هیستوشیمی، از محلول لیتیوم کربنات اشباع به‌عنوان محلول ایجاد تمایز در تکنیک رنگ‌آمیزی، به‌عنوان مثال، در رنگ‌آمیزی با هماتوکسیلین و ائوزین (H&E) استفاده می‌شود. در روند رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین، از محلول کربنات لیتیوم برای حذف رنگ هماتوکسیلین اضافی از قسمت بافت و در نتیجه کنترل فرآیند رنگ‌آمیزی استفاده می‌شود. نتیجه رنگ‌آمیزی، هسته سلولی (آبی) و سیتوپلاسم (صورتی) است.

علاوه بر این مسئله باید به موضوع موردانت ها هم به عنوان نوعی کاتالیزو واکنش که به هماتوکسیلین افزوده میشود، اشاره کنیم.

موردانت‌ها

هماتوکسیلین یک رنگ طبیعی و رایج‌ترین رنگ مورد استفاده در بافت‌شناسی، هیستوپاتولوژی و سیتولوژی است. برای استفاده در فرایند رنگ‌آمیزی بافت باید ماده‌ای به نام موردانت به آن اضافه شود. موردانت‌ها نمک‌های فلزی هستند که بین رنگ و بافت به‌عنوان یک پل عمل می‌کنند. رنگ ناشی از واکنش رنگ‌آمیزی بستگی به ماده رنگی مورد استفاده دارد. آلومینیم آلوم، آلوم پتاسیم و آهن متداول‌ترین مواد مصرفی هستند. پتاسیم آلوم (Potassium alum)، پتاس آلوم (potash alum) یا زاج سفید یا تاواس (tawas) ترکیبی از پتاسیم، سولفات و آلومینیم با فرمول شیمیایی KAl(SO₄)₂. است

فرایند آبی‌سازی Blueing

آبی‌شدن فرآیندی است که در آن هماتوکسیلین، محلول اولیه قرمز مایل به بنفش درون هسته را به بنفش مایل به آبی تیره‌تر نامحلول تبدیل می‌کند. پس از تیمار با اسید، برش‌های بافت متعاقباً با محلول قلیایی تیمار می‌شوند تا اسید خنثی شود و رنگ آبی به بافت بازگردد. PH قلیایی محلول آبی باعث می‌شود که بستر رنگ‌دانه در بافت اصلاح و دائمی‌تر شود. تیمار برش بافت با یکی از بخارات قلیایی یا محلول زیر امکان‌پذیر است:

بخار آمونیاک به مدت چند ثانیه،
هیدروکسید آمونیوم 5٪ به مدت 2 دقیقه،
آب جاری به مدت 10 دقیقه، 2٪
هیدروکسید پتاسیم به مدت 2 دقیقه،
شیر اسکات جایگزین آب به مدت 2 دقیقه،
محلول لیتیوم کربنات 0.05٪

مقایسه عوامل آبی‌سازی

رایج‌ترین عوامل آبی‌سازی که معمولاً در هیستوپاتولوژی استفاده می‌شود، آب لوله‌کشی، آب شیر اسکات و آب هیدروکسید ‌آمونیوم هستند.

در استفاده از محلول آبی‌سازی با Fer بالا، سرعت آبی شدن سریع‌تر است، اما خطر تمایل به افتادن اسلایس‌ها از اسلایدها را افزایش می‌دهد.
اگر از آب لوله‌کشی به‌عنوان عامل آبی‌سازی استفاده شود، نظارت بر pH دشوار خواهد بود زیرا pH روزانه آب لوله‌کشی ممکن است در نوسان باشد.
هیدروکسید آمونیوم محلول بی‌رنگی است که از واکنش آمونیاک با آب به‌دست می‌آید. آب هیدروکسید آمونیوم 5% معمولاً در هیستوپاتولوژی به عنوان عامل آبی‌سازی استفاده می‌شود. آمونیاک گازی بی‌رنگ با فرمول NH3 است. این ماده بسیار خطرناک است. استفاده از آمونیوم هیدروکسید ممکن است عوارض جانبی متعددی مانند ایجادخورندگی در چشم، احساس سوزش و تنفس سخت، ایجاد تاول روی پوست و غیره ایجاد کند.

بالا فتومیکروگرام لام با لیتیوم کربنات به‌عنوان عامل آبی

پایین فتومیکروگرام اسلاید با آب هیدروکسید آمونیوم به‌عنوان عامل آبی

نتایج حاصل از مطالعات نشان داد که در مقایسه با آمونیوم هیدروکسید، لیتیوم کربنات سمیت کمتری دارد. در مقایسه با آب آمونیاکی، شدت رنگ‌آمیزی هسته‌ای و سیتوپلاسمی، شفافیت و رنگ آبی بهتری ایجاد می‌کند. همچنین تفاوت در شدت و وضوح هسته در مقایسه با آب هیدروکسید آمونیوم از نظر آماری معنی‌دار است.

هشدار و احتیاط

لازم است توجه داشته باشیم که محصول لیتیوم کربنات برای استفاده در آزمایشگاه حرفه‌ای تحت نظر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی تهیه شده است. لذا لازم است هنگام استفاده در آزمایشگاه به تذکرات زیر توجه شود.

قبل از استفاده باید اطلاعات روی برچسب (علائم خطر، عبارات خطر و ایمنی) را بخوانید.
همیشه به برگه اطلاعات ایمنی مراجعه کنید.
اگر ظرف بسته‌بندی اولیه آسیب دیده است از محصول استفاده نکنید.
در صورت بروز حادثه جدی، بلافاصله مقامات ذیصلاح را مطلع کنید.
محلول آماده‌سازی شده را برای ذخیره‌سازی در دمای اتاق نگهداری کنید.
درب ظروف حاوی محلول را محکم ببندید.
اعتبار محصول تجاری حدود 2 سال است و محلول آماده شده 12 ماه ماندگاری دارد.
در صورت نگهداری صحیح، پس از اولین باز شدن درب بسته‌بندی، محصول تا تاریخ انقضا قابل استفاده مجدد است.
برای دفع زباله‌های خطرناک شامل محلول لیتیوم کربنات استفاده شده، تمام مقررات زیست‌محیطی را رعایت کنید
برای ذخیره‌سازی از دمای بین 15 تا 25 درجه سانتی گراد استفاده کنید.

در آزمایشگاه‌های هیستوپاتولوژی محلول‌های متفاوتی در مراحل مختلف از پروتکل‌های آماده‌سازی، تثبیت، برش و رنگ‌آمیزی برای تیمارگری بافت‌ها و سلول‌ها بکار گرفته می‌شوند. یکی از این محلول‌ها که در ایجاد کنتراست بین سیتوپلاسم و هسته در روند رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین نقش مهمی دارد، محلول لیتیوم کربنات است. برای حصول اطلاعات بیشتر و امکان تهیه این محصول با مشاوران سایت پاتولوژی شاپ تماس بگیرید.