انواع نمونه پاتولوژی

نمونه‌برداری پاتولوژی یکی از مهم‌ترین مراحل در تشخیص بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های سرطانی است. انواع مختلفی از نمونه‌های پاتولوژیک وجود دارد که هر کدام بسته به محل، نوع بیماری و هدف از بررسی، انتخاب می‌شوند. در این مقاله سایت پاتولوژی شاپ https://pathologyshop.com به بررسی انواع نمونه‌های پاتولوژی، روش‌های تهیه، موارد کاربرد و اهمیت آن‌ها در فرآیند تشخیص می‌پردازیم. برای اشنایی با انواع نمونه‌ها در پاتولوژی با ما همراه باشید.

نمونه‌ پاتولوژی

پاتولوژی شاخه‌ای از پزشکی است که به مطالعه بیماری‌ها در سطح بافت، سلول و مولکول می‌پردازد. در این علم، نمونه‌برداری (بیوپسی) و بررسی بافت‌ها یا مایعات بدن برای تشخیص دقیق بیماری اهمیت حیاتی دارد اما چرا؟ نمونه‌برداری پاتولوژیک، اطلاعات دقیقی درباره ماهیت، شدت و مرحله بیماری ارائه می‌دهد. این اطلاعات، نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب روش درمان، پیش‌آگهی بیماری و پیگیری درمان دارند. از جمله بیماری‌هایی که معمولاً نیاز به نمونه‌برداری دارند می‌توان به سرطان‌ها، بیماری‌های التهابی، عفونت‌ها و بیماری‌های خودایمنی اشاره کرد.

◁◁ مطالب مرتبط: تجهیزات پاتولوژی

انواع نمونه پاتولوژی بر اساس روش تهیه

بر اساس اینکه از چه روشی برای نمونه برداری استفاده شود میتوان به برخی از انواع نمونه پاتولوژی اشاره کرد:

نمونه بیوپسی (Biopsy)

بیوپسی به برداشت یک بخش از بافت بدن گفته می‌شود که برای بررسی میکروسکوپی ارسال می‌شود. انواع بیوپسی شامل:

1. بیوپسی سوزنی (Needle Biopsy): بیوپسی سوزنی یک موقعیت برد-برد به نظر می‌رسد. این یک روش ساده در مطب، راحت و عملاً بدون درد برای بیماران است. در این روش، با استفاده از سوزن‌های مخصوص، بافت از ناحیه مشکوک خارج می‌شود. دو نوع اصلی وجود دارد:
2. بیوپسی سوزنی نازک (FNA):از سوزن نازک برای آسپیراسیون سلول‌ها استفاده می‌شود. معمولاً در توده‌های سطحی مانند غده تیروئید، پستان و غدد لنفاوی به‌کار می‌رود.
3. بیوپسی سوزنی ضخیم (Core Needle Biopsy): در این روش، تکه‌ای از بافت با سوزن ضخیم‌تر خارج می‌شود. مناسب برای تشخیص‌های دقیق‌تر، به‌خصوص در پستان و کبد.
4. بیوپسی باز (Open Biopsy): بیوپسی باز که به عنوان بیوپسی جراحی نیز شناخته می‌شود، روشی است که در آن جراح در اتاق عمل برشی در پوست ایجاد می‌کند تا نمونه‌ای از بافت را برای معاینه میکروسکوپی بیرون بیاورد و بردارد. این کار اغلب برای تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان، عفونت‌ها یا بیماری‌های التهابی انجام می‌شود. می‌توان از آن در قسمت‌های مختلف بدن از جمله سینه، ریه‌ها و عضلات استفاده کرد.

بیوپسی برشی (Incisional)

فقط قسمتی از ضایعه خارج می‌شود.

بیوپسی خارج‌کننده (Excisional)

تمام ضایعه یا توده برداشته می‌شود.

بیوپسی اندوسکوپیک

بیوپسی آندوسکوپی به پزشکان این امکان را می‌دهد که از اندام‌ها یا ساختارهای مختلف داخلی بدن نمونه‌های بافتی تهیه کنند. این روش به تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌ها، از جمله عفونت‌ها، تومورها و بیماری‌های مزمن کمک می‌کند. در این نوع از بیوپسی، نمونه مورد نظر از طریق دستگاه‌های اندوسکوپی (مانند کولونوسکوپ یا برونکوسکوپ)، از داخل بدن برداشته می‌شود. این روش برای نمونه‌برداری از دستگاه گوارش، مجاری تنفسی یا مثانه کاربرد دارد.

نمونه جراحی (Surgical Specimen)

در این روش طی عمل جراحی، عضوی یا بخشی از بدن خارج و برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شود. این نمونه‌ها می‌توانند:

• درمانگر و تشخیصی باشند (مانند خارج کردن کل تومور پستان)
• برای تعیین مرحله‌بندی سرطان استفاده شوند (مانند برداشتن غدد لنفاوی در جراحی سرطان سینه)

انواع نمونه پاتولوژی بر اساس نوع ماده نمونه

یکی دیگر از دسته بندی ها در مورد نمونه‌ها پاتولوژی، ذتقسیم بندی بر اساس نوع ماده نمونه برداری شده است.

نمونه‌های بافتی (Tissue Specimens)

این نمونه‌ها از بافت‌های جامد بدن تهیه می‌شوند و شامل انواع بیوپسی و نمونه‌های جراحی هستند. بررسی این نمونه‌ها از طریق تکنیک‌هایی مانند رنگ‌آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین و ایمونوهیستوشیمی انجام می‌شود.

نمونه‌های سلولی (Cytology Specimens)

در این روش، به‌جای بافت، فقط سلول‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند.

پاپ‌اسمیر

برای تشخیص تغییرات سلولی در دهانه رحم کاربرد دارد.

FNA

برای بررسی سلول‌های جداشده از توده‌ها بکار می‌رود.

سلول‌شناسی مایعات بدن

از برخی مایعات بدن مانند مایع پلور، آسیت یا مایع نخاعی نمونه برداری می‌شود.

نمونه‌های مایع (Body Fluids)

در این روش، مایعات بدن مانند خون، ادرار، مایع نخاعی، مایع آسیت یا مایع پلور جمع‌آوری شده و برای وجود سلول‌های غیرطبیعی یا نشانه‌های عفونت بررسی می‌شود. این نوع نمونه‌ها به‌ویژه در تشخیص لوسمی، مننژیت یا متاستازهای بدخیم کاربرد دارند.

نمونه‌های فریز شده (Frozen Section)

در این روش، نمونه در اتاق عمل و به‌صورت فوری و موقت فریز شده و بررسی می‌شود. این نوع نمونه برای تصمیم‌گیری لحظه‌ای در جراحی (مثلاً اطمینان از حاشیه سالم تومور) اهمیت دارد. اگرچه دقت آن از نمونه‌های دائمی کمتر است اما سرعت بالا دارد.

نمونه‌های اتوپسی (Autopsy Specimens)

این نوع نمونه‌ها پس از مرگ بیمار برای بررسی علت مرگ یا مطالعه بر بیماری‌های خاص برداشته می‌شوند. اتوپسی‌ها نقش مهمی در آموزش پزشکی، تحقیقات و بررسی کیفیت درمان دارند.

فرآیند بررسی نمونه در آزمایشگاه پاتولوژی

پس از دریافت نمونه، مراحل زیر انجام می‌شود:

• ثابت‌سازی: معمولاً با فرمالین برای حفظ ساختار بافت
• برش‌گیری: برش نازک از بافت در دستگاه میکروتوم
• رنگ‌آمیزی: رایج‌ترین رنگ‌آمیزی، هماتوکسیلین و ائوزین است
• بررسی زیر میکروسکوپ: توسط پاتولوژیست
• گزارش‌نویسی: شامل توصیف میکروسکوپی، تشخیص، درجه‌بندی، مرحله‌بندی و توصیه‌های لازم

اصول ایمنی حمل نمونه‌ها به آزمایشگاه پاتولوژی

حمل نمونه‌های پاتولوژی از محل برداشت (مانند اتاق عمل، مطب یا کلینیک) تا آزمایشگاه باید با رعایت استانداردهای دقیق انجام شود. این اصول نه‌تنها برای حفظ کیفیت نمونه اهمیت دارند بلکه در پیشگیری از آلودگی و انتقال عفونت نیز حیاتی‌اند. مهم‌ترین اصول ایمنی در حمل نمونه‌ها عبارت اند از:

• ثابت‌سازی سریع و صحیح
• بسته‌بندی مناسب
• ضد نشت
• برچسب دقیق
• قرار دادن نمونه داخل کیسه‌های زیپ‌دار مخصوص نمونه‌های زیستی
• استفاده از جعبه‌های حمل ایمن (Transport Box)
• رعایت زنجیره سرد (در صورت نیاز) یا رعایت دمای مناسب در طول حمل
• انتقال سریع و ثبت دقیق

اصول ایمنی برای تکنسین‌های آزمایشگاه پاتولوژی

رعایت اصول ایمنی برای حفظ سلامت تکنسین‌های پاتولوژی حیاتی است. این اصول شامل موارد زیر هستند:

• استفاده از وسایل حفاظت فردی (PPE)
• تهویه مناسب و هود بخارگیر (Fume Hood)
• رعایت احتیاط هنگام برش بافت و استفاده از تیغ
• ذخیره و دفع ایمن مواد شیمیایی
• آموزش و واکسیناسیون
• رعایت بهداشت فردی

سخن پایانی:

با اطلاع از نوع نمونه‌برداری، مراحل بررسی و اهمیت نتایج پاتولوژی، بیمار می‌تواند همکاری مؤثرتری با تیم درمانی داشته باشد. از بیوپسی‌های ساده تا نمونه‌های پیچیده جراحی، هرکدام نقش غیرقابل انکاری در فرآیند تشخیص و درمان دارند. رعایت اصول ایمنی در حمل نمونه‌ها و در محیط آزمایشگاه پاتولوژی هم برای حفظ سلامت کارکنان و بیماران ضروری است و هم باعث افزایش دقت تشخیص و کیفیت نتایج پاتولوژیک می‌شود.

منابع:

https://www.themossreport.com/the-hidden-danger-of-needle-biopsies

https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/15458-biopsy-overview

https://health.ucdavis.edu/pathology/services/clinical/anatomic_pathology/surgical_pathology/clinical_services/specimen_collection.html