یکی از مراحل در مراحل پنج‌گانه آماده‌سازی نمونه در آزمایشگاه پاتولوژی مرحله قالب‌گیری بافت در پارافین است. اما چرا انجام مطالعات و تحقیقات در آزمایشگاه پاتولوژی به این فعالیت نیاز دارد؟ پروتکل‌های کار چگونه است؟ به‌عبارت‌دیگر اگر مثل اندیشه گران نگاه کنیم چرا قالب‌گیری و چرا پارافین؟ و به قول دانشمندان چگونه در پارافین باید قالب‌گیری کرد؟ با هم تا پایان مقاله همراه باشیم تا با مروری مختصر برای چرایی و چگونگی‌ها پاسخی بیابیم.
نمودار شماتیک برای کل روش آزمایشی. (الف) فلوچارت برای تمام مراحل پروتکل. (ب) نمودار شماتیکی که روش جاسازی اندام‌های بزرگ را نشان می‌دهد (نیمکره ماکاک را به‌عنوان‌مثال در نظر بگیرید).
قالب‌گیری
در فعالیت‌های مرتبط با تشخیص افتراقی و دیدن و ثبت تغییرات، در آزمایشگاه‌های پاتولوژی، متخصصین نیاز دارند برای دیدن و درک جزئیات بافت موردمطالعه و رسیدن به نتایجی در مورد تغییرات پاتولوژیک واقع شده در بافت، آن را تحت مطالعه میکروسکوپی قرار دهند. این کار مستلزم تهیه اسلایدهایی از بافت است که برای تهیه آن بافت باید به اسلایس‌هایی با ضخامت‌های بسیار کم (بسته با بافت تحت مطالعه) برش داده شود و بعد روی لام‌های شیشه‌ای مناسب تثبیت شود. تهیه چنین برش‌هایی با استفاده از دستگاهی به نام میکروتم انجام می‌شود. در روند انجام میکروتمی باید بلوک‌هایی از بافت تهیه شود. این بلوک باید دو خصوصیت داشته باشد:
-
کیفیت بافت نمونه
باید از پروتکل‌هایی استفاده شود که از نظر کیفیت حداقل تغییرات به نمونه تحمیل شود. اعمال کشش بیش از حد یا هر فشار خارجی دیگر ممکن است موجب تغییراتی در فرم و اندیس سلول‌ها شده و احتمالاً به تشخیص اشتباه منجر شود
-
کمیت بلوک نمونه
بلوک تهیه شده باید از نظر کمیت و فرم متناسب با نوع دستگاه میکروتم مورداستفاده باشد. هر دستگاه میکروتم دارای پلیت نگهدارنده و ابعاد فیزیکی مخصوص به خود است. در برخی آزمایشگاه‌ها نمونه‌های مختلفی از دستگاه‌های میکروتم را به خدمت می‌گیرند. باتوجه‌به طراحی‌های مختلف شرکت‌های سازنده و انتخاب پزشکان متخصص پاتولوژی، این ابعاد فیزیکی و طراحی و ساخت پلیت‌های نگهدارنده بلوک نمونه ممکن است با هم متفاوت باشند.
پارافین
در آزمایشگاه‌های پاتولوژی و هیستوپاتولوژی به‌منظور حفظ فرم بافت و به‌حداقل‌رساندن تغییرات خارجی از نفوذ انواع موم‌ها به داخل بافت استفاده می‌کنند. البته این عمل در مرحله چهارم پروتکل انجام می‌شود یعنی بافتی که دهیدراته شده و سپس با زایلن الکل آن برداشته شده، تحت نفوذ موم مناسب قرار می‌گیرد.
در موم‌های مورداستفاده در آزمایشگاه‌های بافت‌شناسی، موم‌های پارافین پایه محبوب‌ترین هستند. موم‌های پارافین پایه مخلوطی از موم پارافین خالص و برخی رزین‌های افزودنی مثل استایرن یا پلی‌اتیلن هستند.
توجه به این نکته مهم است که تلاش شده است این فرمول‌های ترکیبی پارافین پایه دارای خواص فیزیکی بسیار خاصی باشند. خواصی که به آزمایشگاه امکان تهیه بافت‌های نفوذ داده شده با پارافین را در فرم مطلوبی می‌دهد. برخی امکان‌های حاصل از استفاده از این نمونه موم‌های پارافین پایه را می‌توان در عناوین زیر خلاصه نمود:
-
ضخامت برش اسلایس‌ها
این بافت‌ها را می‌توان با ضخامت حداقل 2 میکرومتر برش داد. حداقل ضخامت اسلایس یکی از عوامل تعیین کننده در تهیه اسلایدهای با کیفیت مطلوب است.
نمونه‌هایی از ضخامت برش در میکروتمی
-
تشکیل نواری از برش‌ها
با نفوذ دادن موم پارافین پایه، بافت دارای خاصیتی می‌شود که در حین برش‌دادن بخش‌ها روی میکروتم، می‌تواند به‌صورت نوار تداوم یابد و ازهم‌گسیخته نشود.
رشته‌ای از اسلایس‌های برش خورده
-
خاصیت ارتجاعی
نمونه بافت آماده شده با این نوع موم پارافین، می‌توانند خاصیت ارتجاعی کافی را حفظ کنند.
-
تسهیل شناورسازی مطلوب
بافت‌هایی که با موم‌های پارافین پایه نفوذ داده می‌شوند در حین شناورسازی در حمام آب گرم کاملاً صاف می‌شوند و حداقل چروک‌خوردگی روی اسلایس نمونه ایجاد می‌شود.
موم پارافین معمولی در دمای 60 درجه سانتیگراد مایع است و در این دما می‌تواند به بافت نفوذ کند، سپس باید صبر کرد تا دمای پارافین به 20 درجه سانتیگراد کاهش یابد. در این دما پارافین به قرامی دست می‌یابد که برای انجام برش پیوسته مناسب است. یک توالی نفوذ مناسب برای نمونه‌هایی با ضخامت کمتر از 4 میلی متر بصورت زیر توصیه می‌شود:
- مرحله اول: آغشته‌سازی در موم پارافین به مدت 30 دقیقه
- مرحله دوم: آغشته‌سازی در موم پارافین به مدت 30 دقیقه
- مرحله سوم: آغشته‌سازی در موم پارافین به مدت 45 دقیقه
روش قالب‌گیری بافت با پارافین
با این پیش‌فرض که نمونه کاملاً با موم پارافین نفوذ داده شده است، برای‌آنکه توان آن را بر روی پلیت نگهدارنده یک میکروتم برای برش مستقر کرد، باید بافت به یک “بلوک” نمونه تبدیل شود. بنابراین، باید نمونه‌ها را همراه با پارافیپن مذاب در قالب مخصوص بافت با اندازه مناسب جاسازی کرد تا بتوانند به شکل بلوک‌های جامد شکل بگیرند.
مراحل قالب‌گیری بافت با پارافین
نمایی شماتیک از مراحل قالب‌گیری
این مرحله با استفاده از یک “مرکز تعبیه embedding centre ” انجام می‌شود.
- ابتدا قالب با موم مذاب پر می‌شود. سپس نمونه موردنظر در آن قرار می‌گیرد. نمونه را باید بادقت زیادی در قالب، جهت‌گیری کرد؛ زیرا چگونگی قرارگیری آن روی پلیت برش میکروتم”صفحه مقطع برش” را تعیین می‌کند.
توجه به جهت‌گیری نمونه بسیار ضروری است. چون تعیین صفحه مقطع برش یکی از ملاحظات مهم هم در بافت‌شناسی تشخیصی و هم در فعالیت‌های تحقیقاتی است.
- سپس برای ایجاد امکان قراردادن موم پارافین بیشتر روی نمونه، یک کاست روی قالب قرار داده می‌شود و کل آن را روی یک صفحه سرد قرار می‌دهند تا جامد شود.
- پس از تکمیل فرایند سردشدن و شکل‌گرفتن پارافین، بلوک نمونه را با کاست متصل به آن از قالب خارج می‌کنند
- اکنون نمونه برای میکروتمی آماده شده است.
لازم به ذکر است که اگر پردازش بافت طبق پروتکل‌های استاندارد و به‌درستی انجام شود، این بلوک‌های مومی حاوی نمونه‌های بافت، بسیار پایدار بوده و می‌توان آنها را به‌عنوان منبع مهمی از اطلاعات تشخیصی بایگانی کرد.
سخن پایانی
انجام فعالیت‌های مرتبط با مطالعات تشخیصی و پژوهشی بافت‌شناسی مستلزم تهیه اسلایدهای باکیفیت مطلوب از نمونه‌های ارسالی است. امروزه با پیشرفت‌های تکنولوژی، تجهیزات مدرن میکروتمی در اختیار آزمایشگاه‌های پاتولوژی و هیستوپاتولوژی قرار گرفته است. به‌کارگیری صحیح و مناسب این تجهیزات، نیازمند دو عامل استفاده از تکنسین‌های مجرب آزمایشگاهی مسلط به پروتکل‌های عملی و دردسترس‌بودن مواد اولیه با کیفیت خوب است. چنانچه این دو عامل فراهم باشد و فعالیت قالب‌گیری بافت با پارافین به‌صورت مناسبی انجام گیرد، نتیجه کار تهیه اسلایدهایی با کیفیت خوب و در نتیجه وضوح دید و دقت در بررسی و تهیه گزارش مطلوب و در نهایت طراحی درمان مؤثر است. دقت داشته باشیم که “نجات جان یک انسان به‌مثابه نجات جان همه انسان‌هاست”. موفق باشید
منابع
https://www.leicabiosystems.com/us/knowledge-pathway/an-introduction-to-specimen-processing