رک آزمایشگاهی

در دنیای آزمایش‌های علمی، رک آزمایشگاهی (Laboratory Rack) به عنوان یک ابزار کاربردی و ضروری شناخته می‌شود که نقش مهمی در سازماندهی، نگهداری و جابجایی تجهیزات و نمونه‌های آزمایشگاهی ایفا می‌کند. این رک‌ها در انواع مختلف و با ویژگی‌های متفاوت تولید می‌شوند تا پاسخگوی نیازهای متنوع آزمایشگاه‌های مختلف باشند.

رک آزمایشگاهی چیست؟

یکی از تجهیزات آزمایشگاهی که برای نگه‌داشتن چندین لوله‌های آزمایش متعدد به‌ویژه وقتی به طور هم‌زمان بکار می‌رود، رک یا قفسه لوله‌آزمایش است. این ابزار مخصوصاً برای سازماندهی لوله‌های آزمایش زمانی که محلول‌های مختلف هم‌زمان در حال کار یا جمع‌آوری هستند، مفیدند. این تجهیزات آزمایشگاهی معمولاً برای نگه‌داشتن هم‌زمان چندین لوله‌آزمایش به‌صورت عمودی استفاده می‌شوند. کار هم‌زمان برای چندین محلول یا چندین فرد.

رک آزمایشگاهی یک قفسه یا پایه محکم است که برای نگهداری، سازماندهی و نظم بخشیدن به تجهیزات، لوله‌های آزمایش، نمونه‌ها و مواد آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این رک‌ها معمولاً از جنس پلاستیک یا فلز با کیفیت بالا ساخته می‌شوند تا مقاومت و دوام مناسبی داشته باشند.

انواع رک آزمایشگاهی

رک‌های لوله‌آزمایش در اندازه، ترکیب، جنس و رنگ متفاوت تولید می‌شوند. تنوع رک‌ها امکان‌های متفاوتی را که می‌توان آنها را در اتوکلاو یا در یخچال قرارداد، افزایش می‌دهد. رک‌ها معمولاً از سیم‌های استیل ساخته می‌شوند، اما می‌توان آنها را به‌صورت پلاستیک، پلی‌استایرن، فوم، فایبرگلاس و پلی‌پروپیلن نیز یافت. رک‌ها به شکل کلاسیک، قالب مکعبی به‌هم‌پیوسته، قالب قابل پشته، رک‌های خشک‌کن لوله‌آزمایش، رک شیب‌دار و رک تک چاهی عرضه می‌شوند. برخی از انواع رایج رک آزمایشگاهی عبارتند از:

• رک‌های چوبی لوله‌آزمایش

اولین رک‌های لوله کلاسیک از چوب ساخته می‌شدند. امروزه ممکن است در قفسه آزمایشگاه‌ها به‌عنوان نمونه‌ای از یک ابزار قدیمی به چشم بخورند، اما به‌ندرت مورداستفاده قرار می‌گیرند. این مدل‌ها به دلیل امکان آسیب‌دیدن طی فرایندهای استریل کردن در اتوکلاو، مشکلات مربوط به ضدعفونی‌کردن و نیز ایجاد محیط مناسب برای رشد باکتری‌ها امروزه مورداستفاده قرار نمی‌گیرند.

• رک‌های لوله‌آزمایش استیل

رک‌های سیمی از جنس استیل زنگ‌نزن کاربرد گسترده‌ای دارند. زیرا در برابر خورده شدن توسط محلول‌ها و نمونه‌ها مقاوم‌اند، راحت استریل می‌شوند و برای نگه‌داری لوله‌های آزمایش طی فرایندهای استریلیزاسیون اتوکلاو از مقاومت مناسب برخوردارند.

• رک‌های لوله‌آزمایش آلومینیومی

رک‌های آلومینیومی نسبت به استیل زنگ‌نزن قیمت کمتری دارند، ولی به اندازه رک‌های استیل مقاوم نیستند و ممکن است تحت‌فشار وزن، نیروهای مختلف یا گرما تاب بخورند، یا تغییر شکل داده و خم شوند.

• رک‌های لوله‌آزمایش پلاستیکی

زمانی تصور می‌شد رک‌های لوله‌آزمایش ساخته شده از پلاستیک، پلی‌پروپیلن، لوله‌های نالژن و اکریلیک، بهترین راه‌حل برای جابه‌جایی مواد به دلیل دوام مناسب هستند، اما بعد مشخص شد نسبت به رک‌های استیل مقاومت کمتری دارند و زودتر آسیب می‌بینند.

• رک‌های لوله‌آزمایش ساخته شده از فوم

رک‌های تهیه شده از فوم مقرون‌به‌صرفه هستند، به اندازه کافی انعطاف‌پذیر هستند تا انواع لوله‌های آزمایش را در خود جای دهند، و می‌توانند در حمام‌های آب شناور شوند، اما محدودیت‌هایی هم دارند؛ مثلاً رک‌های فوم سلول باز به‌راحتی آسیب می‌بینند و نمی‌توان آنها را در اتوکلاو استریل کرد.

ساختار رک آزمایشگاهی

رک‌های لوله‌آزمایش، به شکل رک‌های کلاسیک، قالب‌های مکعبی به‌هم‌پیوسته، رک خشک‌کن لوله‌آزمایش، رک‌های شیب‌دار و رک‌های تک چاهی طراحی و تولید می‌شوند.

این رک‌ها ساختار ساده‌ای دارند. غالباً یک طرح سازه‌ای ساخته شده از فولاد شامل قاب‌ها و اتصال‌دهنده‌ها برای نگهداری عمودی لوله‌ها هستند.

1. بدنه رک: این قسمت اصلی رک است که تجهیزات، لوله‌های آزمایش یا سایر وسایل را نگه می‌دارد.
2. پایه رک: این قسمت رک را به سطح زمین یا دیوار متصل می‌کند و باعث استحکام و پایداری رک می‌شود.

کاربردهای اصلی رک آزمایشگاهی

رک آزمایشگاهی در آزمایشگاه‌های مختلف برای طیف وسیعی از کاربردها مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• نگهداری انواع لوله آزمایش: رک آزمایشگاهی فضای مناسبی برای نگهداری انواع لوله‌های آزمایش با سایزهای مختلف فراهم می‌کند.
• سازماندهی و نظم بخشیدن به محیط آزمایشگاه: رک‌ها با تقسیم‌بندی‌های منظم، کمک می‌کنند تا تجهیزات و نمونه‌ها به طور مرتب و در دسترس قرار بگیرند.
• تسهیل در انتقال و جابه‌جایی نمونه‌های آزمایشگاهی: رک‌های چرخداری امکان جابجایی آسان نمونه‌ها و تجهیزات را برای آزمایشگاه‌هایی با فضای محدود فراهم می‌کنند.
• ذخیره‌سازی لوله‌های آزمایش
• تسهیل تمیزکردن لوله‌های آزمایش

ویژگی‌های یک رک آزمایشگاهی ایده‌آل

1. مقاومت در برابر دما: بیشتر رک‌های لوله‌آزمایش از جنس ‌استیل زنگ‌نزن با محدوده عملیاتی -150 تا +1600 فارنهایت (101- تا 871+ درجه سانتیگراد) و توانایی مقاومت در برابر نوسانات دمایی سریع یا چرخه‌ای، به‌راحتی از انواع دیگر قفسه‌ها بهتر عمل می‌کنند.
2. مقاومت در برابر خوردگی: فولاد زنگ‌نزن در محیط‌های جوی و آب خالص و در اکثر اسیدها، محلول‌های قلیایی و محیط‌های دارای کلر، در برابر خوردگی مقاومت می‌کند.
3. قابلیت پاک‌شوندگی: روغن‌های صنعتی، گریس و حلال‌ها می‌توانند انواع رک‌های لوله‌آزمایش را لکه‌دار کنند و تمیز نگه‌داشتن آنها را سخت‌تر کنند. رک‌های ساخته شده از فولاد ضدزنگ، با پولیش الکتریکی، ضدعفونی و استریل کردن راحت‌تر تمیز می‌شوند.
4. استحکام: نسبت به انواع دیگر رک‌ها، رک‌های فولادی استحکام کششی و دوام بیشتری دارند.
5. تطبیق‌پذیری: می‌توان رک فولادی را با پلاستیک پوشاند و از مزایای هر دو محصول بهره‌مند شد. درحالی‌که قالب‌گیری پلاستیک محدود است، فلز را می‌توان به روش‌های بی‌شماری برای رفع نیازهای خاص قالب‌گیری، شکل، برش، خم، جوش و مونتاژ کرد.
6. عدم جذب آب: جذب آب ممکن است منجر به رشد باکتری‌ها شود که می‌تواند برای سلامتی خطرناک باشد یا نمونه‌ها یا محلول‌ها را به خطر بیندازد. رک فولادی و رک‌های پلاستیکی، برخلاف انواع چوبی آب را جذب نمی‌کنند.
7. پایداری: رک‌های لوله‌آزمایش فولادی می‌توانند در برابر تمیزکردن و استریل‌سازی مقاومت کنند، می‌توان بارهاوبارها از رک‌های لوله‌آزمایش استفاده کرد؛ لذا این رک‌ها نسبت به سایر وسایل نگهداری لوله‌های آزمایش پایدارتر و کارآمدتر هستند.

نکات مهم در انتخاب و استفاده از رک آزمایشگاهی

• سازگاری با اندازه لوله: باید اطمینان حاصل شود که رک لوله‌آزمایش انتخاب شده برای مواردی که در طول آزمایش‌ها از نظر اندازه و نوع استفاده می‌شود، مناسب است. معمولاً رک‌ها لوله‌های آزمایش استاندارد در نظر گرفته می‌شوند. از دیگر نمونه‌ها می‌توان به نمونه‌هایی برای لوله‌های میکروسانتریفیوژ و برخی لوله‌های هپارینه اشاره کرد.
• ظرفیت: قبل از تصمیم‌گیری در مورد نوع خاصی از قفسه لوله‌آزمایش برای خرید، باید به تعداد لوله‌هایی که قرار است هم‌زمان نگه داشته و یا حمل شوند توجه نمود. از رک‌های با ظرفیت فقط چند لوله تا ظرفیت چندین ده لوله، ممکن است نیازهای روزانه آزمایشگاه را برآورده کند.
• پیکربندی: انتخاب بین قفسه‌های افقی و عمودی بر اساس پیکربندی فضای کاری و همچنین روش ترجیحی برای دسترسی به لوله‌ها باید انجام گیرد. درحالی‌که قفسه‌های افقی امکان دسترسی آسان به محتوای داخل آنها را فراهم می‌کنند، انواع عمودی باعث صرفه‌جویی در فضای آزمایشگاه می‌شوند.
• ثبات: تنها در صورتی می‌توان از افتادن رک و ریختن لوله‌ها و نمونه‌ها جلوگیری کرد که پایداری همیشه حفظ شود. رک‌هایی که دارای پایه‌های محکم و بدون لغزش هستند باید برای استفاده در نظر گرفته شوند؛ زیرا هنگام قرارگرفتن در موقعیت، احساس امنیت می‌دهند.
• قابلیت اتوکلاو: هنگام انتخاب تجهیزات، باید اطمینان حاصل شود که در صورت لزوم می‌توان آنها را اتوکلاو کرد. معمولاً رک‌های پلاستیکی در انتخاب دمای اتوکلاو محدودیت ایجاد می‌کنند درحالی‌که رک‌های استیل هنگام اتوکلاو محدودیت دمایی ندارند.
• مقاومت شیمیایی: باید دقت کرد که آیا موادی که رک از آنها ساخته شده، می‌تواند در برابر مواد شیمیایی و معرف‌های مورداستفاده در آزمایش مقاومت کند یا خیر. تأثیر برخی از مواد شیمیایی و مواد خاص، می‌تواند منجر به زنگ‌زدگی و آسیب به تجهیزات شود.
• ماندگاری: دوام رک را باید در نظر گرفت به‌خصوص اگر قرار است برای مدت طولانی‌تر یا در شرایط سخت استفاده شود. رک‌های استیل عمر بیشتری نسبت به رک‌های پلاستیکی دارند.
• سهولت تمیزکردن: این بسیار مهم است که بتوان رک‌ها را به‌راحتی تمیزکرد، زیرا این یک جنبه مهم در استریل نگه‌داشتن یک آزمایشگاه است. باید بررسی شود که آیا می‌توان رک را بدون هیچ‌گونه مشکلی پس از استفاده از آن، تمیز کرد.